Ένα άλλο παράδειγμα όπου ο ρυθμός βοηθά στη μάθηση, έρχεται από τα παιδιά με νοητικές καθυστερήσεις, ειδικά τα παιδιά τα οποία πάσχουν από δυσλεξία: ενώ η ρητορική μορφή του λόγου έρχεται από δύσκολη έως αδύνατη να επιτευχθεί, όταν το ίδιο νόημα τους διδαχθεί με έμμετρο τρόπο και τους ζητηθεί να το αναπαράγουν σε ποιητική ρυθμική μορφή, τους έρχεται τόσο άνετο ώστε είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι πρόκειται για παιδί με ειδικές ανάγκες μάθησης.
Εγκεφαλικά δηλαδή ο άνθρωπος μαθαίνει πιο εύκολα ρυθμικά παρά ρητορικά.
Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε και το ανώτερο διανοητικά χάρισμα της ρητορικής ικανότητας. Πολλοί μπορούν να μαθαίνουν πράγματα, λογικά, μηχανικά, τεχνικά και μουσικά αλλά πολλοί λίγοι από αυτούς μπορούν να εκφράσουν ρητορικά (πειστικά, με πειθώ) σε άλλους ώστε να μπορούν να μεταφέρουν δια της πειθούς του λόγου το της δικής τους διανοίας έργο και κατανόηση.
Η απομάκρυνση από τον κλασσικό Ελληνικό τρόπο διδασκαλίας (μαθηματικά, μουσική, λόγος και γυμναστική άθληση), μόνο καθυστέρηση μπορεί να επιφέρει στους μαθητές. Αλλά για να επιτευχθεί ο τρόπος Ελληνικής διδασκαλίας, θα πρέπει πρώτα οι διδάσκαλοι των μαθητών να είναι εκπαιδευμένοι στις μεθόδους διδασκαλίας και τους τρόπους αναγνώρισης του επιπέδου κάθε μαθητή.
Η γενετική ικανότητα μερικών ανθρώπων να μπορούν να δημιουργούν συνδυαστικές νοήσεις που παραλληλίζουν έννοιες για ευκολότερη διάκριση και συσχετισμό νοητικών δομών. Έτσι τα χρώματα έχουν αριθμηθεί, οι αριθμοί έχουν θέση στο χώρο και τοποθετούνται σε τρεις διαστάσει, οι ήχοι αριθμούνται και χρωματίζονται μέσα στη σκέψη τους.
Όσο περίεργο να ακούγεται και μάλιστα σε κάποιους να δίνει ενδείξεις πιθανής τρέλας, αυτή είναι ένδειξη γενετικής μεταβολής προς το καλύτερο, που δίνει στους κατόχους ικανότητες ανώτερες των μη εχόντων αυτή. Για παράδειγμα ο αριθμός π έχει τόσο μοναδικό χρωματικό ανάλογο όσο και η μοναδικότητα του αριθμού αυτού.
Η γενετικά τοπολογική διάρθρωση του εγκεφάλου δεν είναι από μόνη της ικανή να δώσει το μέγιστο των ικανοτήτων της στο κάτοχο, αλλά σαν άλλος σωματικός μυς, χρειάζεται άσκηση καθημερινή και ιδίως στην αρχή της ζωής των ανθρώπων.
Η Αριστοτελική θεωρία περί της κοινής παιδείας των νέων, είναι το άρμα στο οποίο κάθε πολιτισμένη κοινωνία εφαρμόζει για την επίτευξη δημιουργίας κοινωνιών (κοινών νοών). Αυτό το άρμα χρειάζεται καλούς ηνιόχους που θα μπορέσουν να μας πάνε μέχρι τον ήλιο της γνώσης και της καλής ζωής.
Παρακάτω παραθέτω ένα άρθρο που μιλά για τα μέτρα του ελληνικού λόγου και το έντεχνο της ελληνικής παράδοσης,
Κανόνες ποιητικής
Στίχους με μία, δύο ή τρεις συλλαβές σπάνια θα συναντήσουμε. Τέτοιοι στίχοι, λιγοστοί, έχουν γραφτεί μόνο στην καθαρεύουσα και ήσαν περισσότερο στιχουργικά και σατιρικά παιγνίδια παρά ποιήματα.
Στη νεοελληνική ποίηση χρησιμοποιείται κυρίως ο 7σύλλαβος, ο 11σύλλαβος, ο 13σύλλαβος και ο 15σύλλαβος. Τόν15σύλλαβο χρησιμοποιεί κατά κανόνα και ο λαός στα δημοτικά τραγούδια.
Από τις 15 συλλαβές κι απάνω ο στίχος δύσκολα συμπίπτει με την κανονική ανθρώπινη αναπνοή και γι' αυτό αποφεύγεται.
Πηγή: Ποιητέρια, Στιχουργική.
Είναι μια σειρά ενός οποιουδήποτε ποιήματος
2. Ποια τα είδη των στίχων
2.1 τα δύο είδη του δισύλλαβου ρυθμού
Είναι ο ιαμβικός και ο τροχαϊκός
2.2 τα τρία είδη του τρισύλλαβου ρυθμού
Είναι ο ανάπαιστος, ο μεσότονος και ο δάχτυλος
3. Η διαφορά αρχαίου και σύγχρονου μέτρου
Υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ αρχαίου και νέου ελληνικού μέτρου. Στην αρχαία ελληνική ποίηση το μέτρο βασιζόταν στις βραχύχρονες και τις μακρόχρονες συλλαβές, ενώ στη νεοελληνική ποίηση στις τονισμένες και τις άτονες .
4. Πώς συμβολίζουμε τις συλλαβές
Με _ συμβολίζουμε την τονισμένη συλλαβή και με È την άτονη.
5. Ποια τα είδη των μέτρων
5.1 Ίαμβος: Το συνταίριασμα μιας άτονης και μιας τονισμένης συλλαβής (È _ )
5.2 Τροχαίος: Το συνταίριασμα μιας τονισμένης και μιας άτονης συλλαβής(_ È )
5.3 Ανάπαιστος: Το συνταίριασμα δυο άτονων και μιας τονισμένης συλλαβής (È È _ )
5.4 Μεσότονος : Μια τονισμένη συλλαβή ανάμεσα σε δυο άτονες (È _ È )
5.5 Δάχτυλος: Το συνταίριασμα μιας τονισμένης συλλαβής με δυο άτονες (_ È È )
6. Διασκέλισμα ή υπερβατό
Όταν το νόημα ενός στίχου ολοκληρώνεται στον επόμενο, διαπιστώνουμε το φαινόμενο του διασκελίσματος. Χρησιμοποιείται από τον ποιητή, για να χρωματιστεί εντονότερα μια λέξη με την τοποθέτησή της σε θέση ξεχωριστή.
π.χ. την ωραία αντιφεγγίδα σου στοιχειώνει
η ακύμαντη άρμη (Μαβίλης)
π.χ. Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους (Καβάφης)
π.χ. και χαιρετά με τούτο το διαμάντι
την κυρά του (Κ. Θεοτόκης)
7. Μετρικό χασοτόνισμα
Όταν μέσα σ' ένα στίχο βρεθούν πλάι πλάι δυο συλλαβές τονισμένες και οι δυο, είναι αδύνατο ή τουλάχιστον πολύ δύσκολο να προφερθούν τονισμένες και οι δύο χωρίς να σπάσει ο ρυθμός. Γι' αυτό τονίζουμε τη μια και η άλλη ακούγεται πιο χαλαρά.
π.χ. τα μαλλιά σέρνω στα λιγνά μου στήθη
(Δ. Σολωμός)
8. Χασμωδία
Είναι η συνάντηση φωνηέντων σε ένα στίχο τα οποία δεν μπορούν να συνεκφωνηθούν, γιατί κάθε γραμματική συλλαβή είναι και μετρική συλλαβή.
π.χ. Είναι ανθέων εορτή, η πρώτη του Μαΐου,
το άσμα της νεότητος, η άνοιξις του βίου.
(Αχ. Παράσχος)
9. Συνίζηση
Είναι η συνεκφώνηση σε μια συλλαβή γειτονικών φωνηέντων, για να κρατηθεί ο ρυθμός του στίχου, που αλλιώς θα χανόταν.
π.χ. κοιμάται ο νέος ωραίος βοσκός στη χλόη το μεσημέρι
(Γρυπάρης)
9.1 Υφέν
Για λόγους ευκολίας στον εντοπισμό της συνίζησης χρησιμοποιούμε το υφέν (È ) κάτω από τα φωνήεντα που συνεκφέρονται.
10. Τομή
Μερικοί μεγάλοι στίχοι κόβονται αναγκαστικά σε συγκεκριμένη συλλαβή, δηλ. Σε συγκεκριμένη συλλαβή πρέπει να τελειώνει λέξη. Αυτό το κόψιμο λέγεται τομή. Το καθένα από τα κομμάτια στα οποία κόβεται ο στίχος λέγεται ημιστίχιο.
π.χ. όμορφος κόσμος ηθικός / αγγελικά πλασμένος
(Δ. Σολωμός)
π.χ. θαρρώ πως είχα μάνα, μάνα κι αδελφή
(λαϊκός στίχος)
11. Παρήχηση
Η επανάληψη σε γειτονικές συλλαβές ή λέξεις του ίδιους ή των ίδιων συμφωνικών φθόγγων λέγεται παρήχηση.
π.χ. είχε ο γιαλός της γλύκας γυρογιάλι
(Μαβίλης)
π.χ. άχαρή μου χαρά, φτωχοί μου στίχοι
(Μαβίλης)
Πολλές φορές αδέξιοι κατά βάση στιχουργοί βιάζουν τη γραμματική ή τη γλώσσα, για να ταιριάξουν την ομοιοκαταληξία. Το φαινόμενο αυτό λέγεται ποιητική άδεια.
π.χ. αγαπεί , ερχέται
13. Τα είδη των ιαμβικών στίχων
13.1 ιαμβικός τρισύλλαβος (È _ È )
Ένας στίχος πρέπει να έχει οπωσδήποτε κάποιο μέγεθος, για να γίνει αισθητός ο ρυθμός του.
Γι’ αυτό στίχοι ολιγοσύλλαβοι, όπως ο ιαμβικός τρισύλλαβος, πρέπει να σπαρθούν ανάμεσα σε άλλους, μεγαλύτερους ιαμβικούς.
π.χ. σαν άλλες-
και πρώτη-
του κάκου-
τα φύκια-
σμιγμένο-
13.2 ιαμβικός πεντασύλλαβος (È _ È _ È )Τονίζονται ή και οι δυο ζυγές συλλαβές του ή μόνο η δεύτερη ζυγή, δηλ. Η παραλήγουσα του στίχου.
π.χ. γαϊτάνι πλέκω
(λαϊκό)
π.χ. δειλή τα χέρια
(Σολωμός)
π.χ. εκλείσθη ο τάφος
(Κάλβος)
π.χ. λάφυρα μάχης
(Κάλβος)
13.3 ιαμβικός εφτασύλλαβος (È _ È _ È _ È )
π.χ. σαν τι να πω πως μοιάζεις
(Εφταλιώτης)
π.χ. τώρα των φιλοπόνων-
έρημα μονοπάτια-
έθλιψε την Ελλάδα-
θάλασσαν των ονείρων-
μόνη παρηγορία-
ή πανηγυριζόντων-
φύλακες των δικαίων-
13.4 ιαμβικός εννεασύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È )
π.χ. κι ήρθαν ανθοστεφανωμένες
(Παλαμάς)
π.χ. μ’ αναλαμπές ψυχομαχάει
(Λαπαθιώτης)
π.χ. γιατί, σελήνη, με κοιτάζεις-
(Πολέμης)
π.χ. κι απ’ τ’ άλλο δέντρο κόβοντάς τα-
(Παλαμάς)
π.χ. πεσμένα ξάφνου, δυο ριπίδια-
σιγά σιγά θα ‘ρθούν κοντά σου.
(Σεφέρης)
13.5 ιαμβικός εντεκασύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È _ È )
Συνήθως τονίζονται η δέκατη και η έκτη συλλαβή του.
π.χ. δείχνοντας το σταυρό στην απαλάμη-
σύγνεφο καταχνιά δεν απερνούσε-
(Σολωμός)
π.χ. ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες-
πάντοτε την αλήθειαν ομιλούντες-
(Καβάφης)
Αλλά υπάρχουν κι άλλες τονιζόμενες συλλαβές.
π.χ. μα σαν αγάπη την ευχαριστούμε-
Που σου χρωστώ, και την ανταμοιβή μου.
(Κ. Θεοτόκης)
π.χ. η ελπίδα μου κι η γλυκαπαντοχή μου (Γρυπάρης)
13.6 ιαμβικός δωδεκασύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È _ È È )
Σχηματίζεται με την προσθήκη μιας άτονης συλλαβής στο τέλος του ιαμβικού εντεκασύλλαβου. Ο λαϊκός δωδεκασύλλαβος χρησιμοποιήθηκε λίγο στην προσωπική ποίηση.
Από το πολύστιχο ποίημα “Ο ναύτης του Ιονίου” του Γ. Μαυρογιάννη.
Στην έρημο την τόση κι άκρα σιωπή
Ο νιος ακολουθούσε το τραγούδι του:
“Γλυκό μ’ αέρι, φύσα στ’ άσπρα μας πανιά
να πάρω λίγ’ αέρα, λίγ’ ανάσαση!
13.7 ιαμβικός δεκατρισύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È _ È _ È )
Διαμορφώθηκε κυρίως από τον Πολυλά στη μετάφραση του ʼμλετ.
Στηρίζεται – εκτός από τον απαραίτητο τόνο της προτελευταίας συλλαβής, της δωδέκατης- στον τόνο της έκτης ή στους τόνους της τέταρτης και της όγδοης.
Αλλά στην ολικήν του νου μου βλέψιν τούτο-
δηλοί που συμφορά στο κράτος μας θα σπάσει-
(Πολυλάς)
Οι στίχοι τονίζονται στην έκτη και σε οποιαδήποτε άλλη ζυγή.
π.χ. ένα πληθόκρουνο, μυριόπαλμο μεθύσι-
(Μελαχρινός)
από το σύθρηνο που πια δε σταματάει
(Ρώτας)
Οι προηγούμενοι στίχοι στηρίζονται στον τόνο της τέταρτης και της όγδοης συλλαβής.
13.8 ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È _ È _ È _ È )
Είναι ο “πολιτικός” στίχος των Βυζαντινών, ο “εθνικός” μας στίχος. Στην κανονική του μορφή γίνεται από δυο ημιστίχια, ένα οκτασύλλαβο οξύτονο ή παροξύτονο κι ένα επτασύλλαβο παροξύτονο.
π.χ. κοιμήσου, αυγή, κοιμήσου, αστρί, κοιμήσου, νιο φεγγάρι-
(Λαϊκό)
π.χ. ο χρόνος φεύγει, αλλάζει η γη, περνούν λαοί και κόσμοι
(Παλαμάς)
π.χ. Ψαρού, τ’ αγκίστρι π’ άφησες αλλού να ρίξεις άμε-
(Σολωμός)
π.χ. όμορφος κόσμος ηθικός, αγγελικά πλασμένος
(Σολωμός)
π.χ. του κύκλου τ’ ανέβασμα ζωντάνευε τη χτίση
(Σεφέρης)
13.9 ιαμβικός δεκαεφτασύλλαβος (È _ È _ È _ È _ È _ È _ È _ È _ È )
Ο Πολυλάς έπλασε τον ιαμβικό δεκαεφτασύλλαβο προσθέτοντας δυο συλλαβές στο πρώτο ημιστίχιο του δεκαπεντασύλλαβου.
π.χ. στ’ άγνωστα χώματά της ασθενή / κρατεί με η Φαιακία-
μη μου το απλώσεις, δέομαι, σιμά δεν έχω τη μητέρα.
(Πολυλάς)
π.χ. ήρτα σε σένα που δεσμά/ δεν ξέρεις, Νύχτα ονειρομάνα-
στα νύχια απάνου τρέμουλο/ τάνυσα το λιανό κορμί μου-
(Βάρναλης)
13.10 σύνθετοι ιαμβικοί στίχοι
Καμιά φορά συναντούμε στίχους που ο ρυθμός τους είναι αμέσως αισθητός ως ιαμβικός, αλλά παρουσιάζουν κάποια δυσκολία για τον πρωτόπειρο μελετητή.
π.χ. εβάλαμε το βάτο,/ το ριζιμιό δεντρό,
σα βάτος να δασώσει/ η νύφη κι ο γαμπρός
(Λαϊκό)
π.χ. Ως πότε, παλικάρια/ να ζούμεν στα στενά,
μονάχοι, σα λιοντάρια,/ στις ράχες, στα βουνά,
σπηλιές να κατοικούμεν,/ να βλέπομεν κλαδιά,
να φεύγομ’ απ’ τον κόσμον, / για την πικρή σκλαβιά;…
Και στα δυο παραδείγματα στην πραγματικότητα έχουμε σε κάθε σειρά γραμμένους δυο στίχους.
14. Τα είδη των τροχαϊκών μέτρων
14.1 Τροχαϊκός τετρασύλλαβος (_ È _ È )
14.2 Τροχαϊκός εξασύλλαβος (_ È _ È _ È )
14.3 Τροχαϊκός οκτασύλλαβος (_ È _ È _ È _ È )
14.4 Τροχαϊκός δεκασύλλαβος (_ È _ È _ È _ È _ È )
14.5 Τροχαϊκός δωδεκασύλλαβος (_ È _ È _ È _ È _ È _ È )
14.6 Σύνθετοι δωδεκασύλλαβοι και μεγαλύτεροι τροχαϊκοί
15. Τα είδη των αναπαιστικών μέτρων
15.1 Αναπαιστικός δίμετρος (È È _ È È _)
15.2 Αναπαιστικός τρίμετρος (È È _ È È _ È È _ )
15.3 Αναπαιστικός τετράμετρος (È È _ È È _ È È _ È È _ )
15.4 Αναπαιστικός πεντάμετρος (È È _ È È _ È È _ È È _ È È _ )
16. Τα είδη των μεσοτονικών μέτρων
16.1 Μεσοτονικός δίμετρος (È _ È È _ È )
16.2 Μεσοτονικός τρίμετρος (È _ È È _ È È _ È )
16.3 Μεσοτονικός τετράμετρος (È _ È È _ È È _ È È _ È )
17. Τα είδη των δαχτυλικών μέτρων
Οι δαχτυλικοί στίχοι, κανονικά, παίρνουν τόνο στην πρώτη συλλαβή κάθε τρισύλλαβου μέτρου τους, δηλ. Στην πρώτη, την τέταρτη, την έβδομη, τη δέκατη κτλ. . Εκτός από την πρώτη, που όχι σπάνια μένει άτονη, οι άλλες που προαναφέρθηκαν τονίζονται σχεδόν πάντα, τουλάχιστον στους μικρούς δαχτυλικούς.
Όπως και στα άλλα μετρικά είδη, αν τύχει να τονίζεται κάποια συλλαβή άλλη από εκείνες που απαιτεί το μέτρο, ο τόνος δε θα ακούγεται, γιατί θα γειτονεύει πάντα με συλλαβή ρυθμικά τονισμένη κι έτσι θα παθαίνει μετρικό χασοτόνισμα.
π.χ. μια διψω δίψα· το φως-
(Παλαμάς)
17.1 Δαχτυλικός εξάμετρος (_ È È _ È È _ È È _ È È _ È È _ È )
Είναι στίχος 17σύλλαβος. Χρησιμοποιήθηκε με σχετική χαλαρότητα.
18. Ομοιοκαταληξία (ή ρίμα)
18.0 Είναι το ομόηχο του τέλους δυο ή περισσότερων στίχων.
18.1 Οι ομοιοκαταληξίες είναι οξύτονες
π.χ. πιάνουν και γράφουν μια γραφή
βρίζουν τα χέρια του κατή
(Λαϊκό)
παροξύτονες :
π.χ. γράφουνε και στο Κομπότι,
προσκυνούν και το Δεσπότη
(Λαϊκό)
ή προπαροξύτονες :
π.χ. και φέρνει μέσα Χιώτισσες
και Βλαχομπουχτανιώτισσες
(Λαϊκό)
18.2 Η θέση των στίχων που ομοιοκαταληκτούν ποικίλλει:
α) ζευγαρωτή : Ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με το δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο, ο πέμπτος με τον έκτο κτλ.
β) πλεχτή : μέσα σ’ ένα τετράστιχο, ο πρώτος με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο.
γ) σταυρωτή : σε τετράστιχο ο πρώτος με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο.
δ) ζευγαροπλεχτή : μέσα σ’ ένα εξάστιχο, ο πρώτος με το δεύτερο, ο τέταρτος με τον πέμπτο και ο τρίτος με τον έκτο.
ε) ανάκατη : χωρίς ορισμένη σειρά
στ) εσωτερική : σε μερικά ποιήματα βρίσκεται και στον ίδιο στίχο ομοιοκαταληξία.
π.χ. καράβια πρωτοτάξιδα
δίχως κατάρτια, ξάρτια, μες στα πλάτια
της θάλασσας, που δέρνει-τα ακυβέρνητα
(Μαλακάσης)
ζ) αντίλαλος : Ο δεύτερος στίχος όχι μόνο ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο, αλλά περιέχεται κι ολόκληρος μέσα σ’ αυτόν.
π.χ. πάρε φωτιά και κάψε με κι αντάμα με τη στάχτη μου
τ’ άχτι μου
(Εφταλιώτης)
19. Συμπλέγματα στίχων
19.1 Όταν το ποίημα χωρίζεται σε ενότητες στίχων κατά κανόνα ομοιόμορφων μεταξύ τους, έχουμε τις στροφές.
Υπάρχουν στροφές με ομοιοκαταληξία σε όλους τους στίχους, στροφές με ομοιοκαταληξία σε μερικούς στίχους.
π.χ. ʼμοιρη! Το σπιτάκι μας εστοίχειωσεν
από την ομορφιά τη θλιμμένη·
στους τοίχους, στον καθρέφτη, στα εικονίσματα
από την ομορφιά σου κάτι μένει.
(Πορφύρας)
και στροφές χωρίς καμιά ομοιοκαταληξία.
19.2 Μερικά αξιοπρόσεχτα είδη στροφών
α. Οι τερτσίνες είναι στροφές τρίστιχες. Της πρώτης στροφής του ποιήματος οι δυο ακρινοί στίχοι, δηλ. ο πρώτος και ο τρίτος, ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους. Καθεμιάς από τις άλλες οι δυο ακρινοί στίχοι ομοιοκαταληκτούν με το μεσαίο στίχο της προηγούμενης. Το ποίημα το κλείνει ένας στίχος μονός, που ομοιοκαταληκτεί με το μεσαίο της τελευταίας τρίστιχης στροφής.
π.χ. ένα μέρος χορικού της “Ερωφίλης”
Ακτίνα τ’ ουρανού χαριτωμένη
απου με τη φωτιά σου τη μεγάλη
σ’ όλη χαρίζεις φως την Οικουμένη.
Τον ουρανό στολίζει ‘ς μια κι εις άλλη
μερά κι όλη τη γη η πορπατηξιά σου,
δίχως ποτέ τη στράτα-τζη να σφάλη.
Κι όντα μασε μακραίνης τη θωριά σου,
με χιόνια και βροχές τη γη ποτίζεις,
για να μπορού να ζιού τα πλάσματά σου.
Και πάλι σα σιμώνης κι αρχινίζης
τα χιόνια να σκορπάς και να ζεσταίνης
τον κόσμο, όλη τη γη μ’ αθούς γεμίζεις·
τα φύτρ’ αναγαλλιάς, καρπούς πληθαίνεις,
μεστώνεις ‘πωρικά, γεννάς λιθάρια
πολλώ λογιώ, κι εις δόξα πάντα μένεις.
Διαμάντια και ρουμπιά, μαργαριτάρια
κι όλες τσι πέτρες τς άλλες μοναχός σου
πως κάνεις όλοι βλέπομε καθάρια.
Τα δε θωρεί στη γη ποτέ το φως σου,
μα βρίσκουνται στα βάθη φυλαμένα,
κι όσα κι αν είν’ ομπρός των αμματιώ σου,
γη εσύ τα κάνεις όλα γη απο σενα
θρέφουνται και κρατιούνται και πληθαίνου,
και να χαθή ποτέ μπορεί κιανένα;
Ήλιε μου φωτερέ, του περασμενου
καιρού τα πάθη, πού ‘χαμε, θυμούμαι
κι ολόκρυγια τα μέλη μου απομένου.
Τσι ποταμούς πως είδαμε μπορούμε
‘ς τούτους τσι δόλιους τόπου τς εδικού μας
να κυματίσουν αίματα να πούμε.
Τριγύρου στα τειχιά ‘χαμε τς οχθρού μας…
β. Τη στροφή του Κάλβου αποτελούν πέντε ανομοιοκατάληκτοι στίχοι. Ο πέμπτος είναι πάντα σχεδόν ιαμβικός πεντασύλλαβος· πολύ σπάνια γίνεται εξασύλλαβος. Οι άλλοι τέσσερις στίχοι είναι ιαμβικοί εφτασύλλαβοι, με την ελευθερία να χάσουν την τελευταία τους συλλαβή και να γίνουν εξασύλλαβοι ή να πάρουν μια άτονη και να γίνουν προπαροξύτονοι οχτασύλλαβοι.
γ. Η οχτάβα είναι στροφή οχτάστιχη. Ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος στίχος με τον τρίτο και τον πέμπτο, ο δεύτερος με τον τέταρτο και τον έκτο και οι δυο τελευταίοι αναμεταξύ τους.
π.χ. Ο παπάς για το γάμο όλα ετοιμάζει
κι είναι αναμμένα τα κεριά του γάμου·
ο Λάμπρος τρομασμένος τηνε κράζει:
“Σήκω, δυστυχισμένη, έλα κοντά μου”.
Εις τη φωνή του Λάμπρου ανατριχιάζει
και παρευθύς σηκώνεται από χάμου
και τραγουδάει, και τραγουδώντας κλαίει·
κι αυτός, “Μην κλαις, μην τραγουδάς”, της λέει.
(Σολωμός)
20. Ποιήματα με σταθερή μορφή
20.1 Δίστιχο : Δυο στίχοι του ίδιου ρυθμού και ισοσύλλαβοι και ομοιοκατάληκτοι, είναι ένα στιχουργικό στοιχείο που με την επανάληψή του οδηγεί στη σύνθεση ενός ολόκληρου ποιήματος. Τέτοια ποιήματα είναι ο “Όρκος” του Μαρκορά , ο “Ερωτόκριτος” του Β. Κορνάρου.
Δίστιχα θεωρούνται και τα λαϊκά ιαμβικά 15σύλλαβα που ο λαός τα λέει λιανοτράγουδα, μαντινάδες, κοτσάκια κτό.
π.χ. Κοιμάτ’ η πούλια στο βουνό κι η πέρδικα στα δάση·
αφήτε το πουλάκι μου τον ύπνο να χορτάσει.
(Δημοτικό)
20.2 Σονέτο : Είναι 14στιχο που αποτελείται από δυο τετράστιχα και δυο τρίστιχα. Έχει σχεδόν πάντα ομοιοκαταληξία.
Το είδος των στίχων του σονέτου δεν είναι υποχρεωτικό. Π.χ. οι “Τερακότες” του Γρυπάρη είναι σε ιαμβικό 11σύλλαβο, ενώ ο “Ερασιτέχνης” του Πολυλά όπως και τα παλαμικά της συλλογής “Πατρίδες” σε 13σύλλαβο. Οι “Σκαραβαίοι” πάλι του Γρυπάρη είναι σε ιαμβικό 15σύλλαβο.
20.3 Ροντέλο : Γίνεται με 13σύλλαβους στίχους με δυο ομοιοκαταληξίες και για τους δεκατρείς. Τη μια την έχουν οι:1ος, 4ος, 5ος, 7ος, 9ος, 12ος, 13ος, ενώ την άλλη οι στίχοι 2ος, 3ος, 6ος, 8ος, 10ος και 11ος. Ο πρώτος στίχος ξαναγυρίζει ίδιος και ως έβδομος και ως δέκατος τρίτος. Ο δεύτερος ξαναγυρίζει ως όγδοος.
20.4 Τριολέτο: Είναι ένα οχτάστιχο με δυο ομοιοκαταληξίες, που ο πρώτος του στίχος γυρίζει και ως τέταρτος και ως έβδομος, ο δεύτερος και ως όγδοος. Σπάνιο στα ελληνικά.
20.5 Μπαλάντα: Αποτελείται από τρεις ισόστιχες στροφές και ένα “στάσιμο’, που έχει το μισό αριθμό των στίχων κάθε στροφής. Γνωστή μπαλάντα είναι η “Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων” του Κ. Καρυωτάκη.
20.5.1 Η μπαλάντα έχει και τη σημασία του διηγηματικού ποιήματος με υπόθεση θρυλική ή αόριστα ιστορική και μοιάζει με τις λαϊκές μας “παραλογές”. Η μορφή αυτή δεν είναι ορισμένη.
21. Στιχουργικά παιχνίδια
21.1 Ακροστιχίδα: Τα αρχικά γράμματα των στίχων ή των στροφών αποτελούν μια λέξη ή μια φράση. Αυτό μπορεί να γίνει και με την πρώτη συλλαβή ή με τα τελευταία γράμματα.
π.χ. Πάμε κι η άνοιξη προβάλλει
Όπου ευωδούν κι ανθούν οι κλώνοι.
Λαλεί η φλογέρα και τ’ αηδόνι
Ύμνους γλυκούς στ’ απόσυκα ψάλλει.
Ξανθή νεράιδα αγαπημένη,
Έλα, περήφανη, κοντά μου,
Ν’ ανοίξει λίγο κι η καρδιά μου
Η θλιβερή που σε προσμένει.
(Νεοκλής Δημητριάδης)
Σχετικά άρθρα:
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου