Either God is responsible for the tsunami, or God is not in control.” (Tom Honey)
In the days following the tragic South Asian tsunami of 2004, the Rev. Tom Honey pondered the question, "How could a loving God have done this?" Here is his answer.
The Canon Pastor of Exeter Cathedral, in the UK, is unafraid to take on some of religion's tougher issues.
Είμαι εφημέριος της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Είμαι ιερέας εδώ και 20 χρόνια. Το μεγαλύτερο διάστημα, αγωνίζομαι και έρχομαι αντιμέτωπος με ερωτήματα για την φύση του Θεού. Ποιος είναι ο Θεός; Και γνωρίζω καλά ότι στο άκουσμα της λέξης "Θεός",πολλοί άνθρωποι γυρίζουν αλλού το κεφάλι. Και πολλοί άνθρωποι, μέσα και έξω από την επίσημη εκκλησία, Τον έχουν στο μυαλό τους ως έναν ουράνιο ελεγκτή που θέτει κανόνες, ως έναν αστυνομικό που δίνει διαταγές για τα πάντα και είναι η αιτία των πάντων. Θα προστατεύσει τους δικούς του ανθρώπους, και θα εισακούσει τις προσευχές των πιστών. Και στην λατρεία στην εκκλησία μου, το επίθετο που χρησιμοποιείται πιο συχνά για τον Θεό είναι "παντοδύναμος". Αυτό, όμως, με προβληματίζει. Αισθάνομαι όλο και πιο άβολαμε αυτή την αντίληψη για τον Θεό όσο περνούν τα χρόνια. Πιστεύουμε πραγματικά ότι ο Θεός είναι το αρσενικό αφεντικό που παρουσιάζουμε στην λατρεία και στις λειτουργίες μας όλα αυτά τα χρόνια; Φυσικά, έχουν υπάρξει στοχαστές που έχουν προτείνει διαφορετικούς τρόπους αντίληψης του Θεού. Έχουν εξερευνήσει την θηλυκή πλευρά της θεότητας, που μας φροντίζει. Έχουν προτείνει ότι ο Θεός (ή η Θεά) εκφράζεται μέσω της αδυναμίας, και όχι μέσω της δύναμης.Παραδέχονται ότι ο Θεός είναι εξ ορισμού άγνωστος και αδύνατο να γίνει γνωστός. Έχουν βρει βαθιές ομοιότητες με άλλες θρησκείες και φιλοσοφίες και ερμηνεύουν την ζωή ως μέρος μιας παγκόσμιας κοινής αναζήτησης νοήματος. Αυτές οι ιδεές είναι ευρέως γνωστές στους φιλελεύθερους ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά οι κληρικοί, όπως εγώ, διστάζουν να τις εκφράσουν, φοβούμενοι μην προκαλέσουν ένταση και διαίρεση στις εκκλησιαστικές μας κοινότητες, φοβούμενοι μην αναστατώσουν την απλή πίστη των πιο παραδοσιακών πιστών. Έχω επιλέξει να μην ταράξω τα νερά. Πέρσι, όμως, στις 26 Δεκεμβρίου, μόλις πριν από δύο μήνες, αυτός ο υποθαλάσσιος σεισμός προκάλεσε το τσουνάμι. Και δυο εβδομάδες αργότερα, Κυριακή πρωί, στις 9 Ιανουαρίου, στεκόμουν μπροστά στο εκκλησίασμά μου -- έξυπνοι, καλοπροαίρετοι, στοχαστικοί χριστιανοί -- και έπρεπε να εκφράσω, εκ μέρους τους, τα αισθήματά μας και τα ερωτήματά μας. Είχα προσωπικές απαντήσεις, αλλά έχω και έναν δημόσιο ρόλο, και κάτι έπρεπε να πω. Και να τι είπα. Λίγο μετά το τσουνάμι διάβασα σε μια εφημερίδα ένα άρθρο του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι - εξαίσιος τίτλος - για την τραγωδία στη νότια Ασία. Η ουσία όσων είπε ήταν η εξής: αυτοί που επηρεάστηκαν περισσότερο από την καταστροφή και την απώλεια ζωώνδεν θέλουν θεωρίες που εξηγούν πώς ο Θεός επέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο. Έγραψε: "Αν μια θρησκευτική ιδιοφυία εξηγούσε για ποιο λόγο είχαν νόημα όλοι αυτοί οι θάνατοι,θα νιώθαμε πιο ευτυχείς, πιο ασφαλείς, θα είχαμε περισσότερη εμπιστοσύνη στο Θεό;" Αν ο άνδρας στη φωτογραφία στις εφημερίδες, που κρατούσε το χέρι του νεκρού παιδιού του στεκόταν μπροστά μας τώρα, δεν θα μπορούσαμε να του πούμε τίποτα. Δεν θα ήταν σωστό να απαντήσουμε με λόγια. Η μόνη σωστή απάντηση θα ήταν μια συμπονετική σιωπή και κάποια πρακτική βοήθεια. Δεν είναι ώρα για εξηγήσεις, ή κηρύγματα, ή θεολογία. Είναι ώρα για δάκρυα. Είναι γεγονός. Και όμως, εδώ είμαστε, η εκκλησία μου στην Οξφόρδη, μισοαποκομμένη από γεγονότα που συνέβησαν μακριά, αλλά η πίστη μας έχει κλονιστεί. Και θέλουμε μια εξήγηση από τον Θεό. Απαιτούμε μια εξήγηση από τον Θεό. Κάποιοι λένε ότι μπορούμε να πιστεύουμε μόνο σ' έναν Θεό που νιώθει τον πόνο μας. Με κάποιο τρόπο, ο Θεός πρέπει να νιώσει την αγωνία, την θλίψη και το σωματικό πόνο που νιώθουμε. Με κάποιο τρόπο, ο αιώνιος Θεός πρέπει να μπει στις ψυχές των ανθρώπων και να βιώσει το εσωτερικό μαρτύριο. Και αν αυτό ισχύει, ο Θεός πρέπει να βιώνει την χαρά και την αγαλλίαση του ανθρώπινου πνεύματος. Θέλουμε έναν Θεό που μπορεί να κλαίει με αυτούς που κλαίνεκαι να χαίρεται με αυτούς που χαίρονται. Νομίζω ότι αυτή είναι μια ιδιαίτερα συγκινητική και πειστική επαναδιατύπωση της χριστιανικής πίστης για τον Θεό. Για εκατοντάδες χρόνια, η επικρατούσα ορθοδοξία, η παραδεδεγμένη αλήθεια, ήταν πως ο Θεός ο Πατέρας, ο Δημιουργός, δεν αλλάζει και επομένως εξ ορισμού δεν νιώθει πόνο ή θλίψη. Τώρα, ο αμετάβλητος Θεός μού φαίνεται κάπως ψυχρός και αδιάφορος. Και τα καταστροφικά γεγονότα του 20ου αιώνα έχουν αναγκάσει τους ανθρώπους να αμφισβητήσουν τον ψυχρό, άσπλαχνο Θεό. Η σφαγή εκατομμυρίων στα χαρακώματα και στα στρατόπεδα θανάτου έχει κάνει τους ανθρώπους να αναρωτιούνται "Πού είναι ο Θεός; Ποιος είναι ο Θεός;" Και η απάντηση ήταν, "Ο Θεός συμμετέχει σε αυτό με μας, ή δεν Του αξίζει η πίστη μας πια". Αν ο Θεός είναι θεατής, που παρατηρεί, αλλά δεν παρεμβαίνει, τότε ίσως ο Θεός να υπάρχει, αλλά να μη θέλουμε να Τον ξέρουμε. Πολλοί εβραίοι και χριστιανοί νιώθουν έτσι, το ξέρω. Είμαι και εγώ ένας από αυτούς. Έχουμε λοιπόν έναν Θεό που υποφέρει -- που είναι άμεσα συνδεδεμένος με αυτό τον κόσμο και όλες τις υπάρξεις του. Καταλαβαίνω αυτή την ιδέα του Θεού. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να κάνω και άλλες ερωτήσεις, και ελπίζω να θέλετε να κάνετε και εσείς, έστω κάποιοι από εσάς. Τις τελευταιές εβδομάδες, έχω εκπλαγεί με το πλήθος των λέξεων στην λειτουργία μας που μοιάζουν λίγο ακατάλληλες, λίγο παρακινδυνευμένες. Τα πρωινά της Τρίτης έχουμε λειτουργία για μαμάδες και παιδιά προσχολικής ηλικίας. Την περασμένη εβδομάδα τραγουδήσαμε ένα από τ' αγαπημένα τους τραγούδια, "Ο Σοφός Άνδρας Έχτισε Το Σπίτι Του Στο Βράχο". Ίσως κάποιοι να το ξέρετε. Κάποιοι στίχοι είναι οι εξής: "Ο ανόητος άνδρας έχτισε το σπίτι του στην άμμο/ Και ήρθε η πλημμυρίδα/ Και το σπίτι στην άμμο γκρεμίστηκε". Την ίδια εβδομάδα, σε μια κηδεία, τραγουδήσαμε το γνωστό ύμνο "Οργώνουμε τα Χωράφια και Σκορπάμε", έναν κατεξοχήν αγγλικό ύμνο. Στην δεύτερη στροφή λέει "Ο άνεμος και τα κύματα Τον υπακούν". Όντως; Νομίζω ότι δεν μπορούμε να το ξανατραγουδήσουμε στην εκκλησία, ύστερα από αυτό που συνέβη. Η πρώτη μεγάλη ερώτηση αφορά τον έλεγχο. Ο Θεός έχει ένα σχέδιο για τον καθένα μας; Έχει τον έλεγχο; Διατάζει κάθε στιγμή; Τον υπακούν τα κύματα και ο άνεμος; Ανά διαστήματα, ακούς χριστιανούς να διηγούνται πώς οργάνωσε ο Θεός τα πράγματα γι' αυτούς, ώστε να έχουν όλα αίσιο τέλος -- να ξεπεραστεί μια δυσκολία, να θεραπευθεί μια αρρώστια, να αποτραπεί ένας κίνδυνος, να βρεθεί χώρος στάθμευσης μια κρίσιμη στιγμή.Θυμάμαι κάποια να μου το λέει, με μάτια που έλαμπαν από ενθουσιασμό για την υπέροχη επιβεβαίωση της πίστης της και την καλοσύνη του Θεού. Αλλά αν ο Θεός μπορεί ή θέλει να κάνει τέτοια πράγματα -- να παρέμβει, ώστε να αλλάξει τη ροή των γεγονότων -- τότε σίγουρα θα μπορούσε να σταματήσει το τσουνάμι. Έχουμε έναν τοπικό Θεό που μπορεί να κάνει μικροπράγματα, όπως το παρκάρισμα, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει κύματα που κινούνται με ταχύτητα 800χλμ/ώρα; Αυτό δεν το δέχονται οι νοήμονες χριστιανοί, και πρέπει να το παραδεχτούμε. Είτε ο Θεός ευθύνεται για το τσουνάμι, είτε ο Θεός δεν έχει τον έλεγχο. Μετά την τραγωδία, άρχισαν να εμφανίζονται ιστορίες επιβίωσης. Πιθανώς να ακούσατε κάποιες: ο άνδρας που σέρφαρε στο κύμα, η έφηβη που αναγνώρισε τον κίνδυνο, γιατί είχε μάθει πρόσφατα για τα τσουνάμι στο σχολείο. Το εκκλησίασμα που είχε φύγει από την κανονική του εκκλησία στην ακτή, για να κάνει λειτουργία στους λόφους. Η ομιλία του ιερέα διάρκεσε πολύ και έτσι όλοι ήταν ακόμα σε ασφαλές μέρος όταν χτύπησε το κύμα.Εκ των υστέρων, κάποιος είπε ότι ο Θεός μάλλον τους πρόσεχε. Η επόμενη ερώτηση λοιπόν αφορά τη μεροληψία. Μπορούμε να κερδίσουμε την εύνοια Του λατρεύοντάς Τον ή πιστεύοντας σε Αυτόν; Ο Θεός απαιτεί αφοσίωση, όπως κάθε μεσαιωνικός τύραννος; Ένας Θεός που φροντίζει τους πιστούς Του, οπότε οι χριστιανοί είναι ασφαλείς, ενώ όλοι οι άλλοι χάνονται; Ένα κοσμικό εμείς και αυτοί, και ένας Θεός ένοχος της χειρότερης ευνοιοκρατίας; Αυτό θα ήταν φοβερό, και τότε θα επέστρεφα την κάρτα μέλους μου. Αυτός ο Θεός θα ήταν ηθικά κατώτερος των υψηλότερων ιδανικών της ανθρωπότητας. Ποιος είναι λοιπόν ο Θεός, αν όχι αυτός που κινεί τα νήματα ή ο φυλετικός προστάτης;Ίσως ο Θεός αφήνει να συμβαίνουν φοβερά πράγματα, ώστε να αναδεικνύονται ο ηρωισμός και η συμπόνοια. Ίσως ο Θεός δοκιμάζει τη φιλανθρωπία ή την πίστη μας. Ίσως υπάρχει ένα μεγάλο, κοσμικό σχέδιο που επιτρέπει φρικτές ταλαιπωρίες, ώστε να έχουν όλα αίσιο τέλος. Ίσως, αλλά αυτές είναι απλά παραλλαγές ενός Θεού που ελέγχει τα πάντα, ο ανώτατος στρατηγός που παίζει με αναλώσιμες μονάδες σε μεγάλη εκστρατεία.Έχουμε να κάνουμε με έναν Θεό που επιτρέπει το τσουνάμι και το Άουσβιτς. Στο σπουδαίο του μυθιστόρημα «Οι αδερφοί Καραμαζόφ» ο Ντοστογιέφσκι βάζει στο στόμα του Ιβάν τα εξής λόγια, που απευθύνονται στον αγαθιάρη και θρήσκο νεότερο αδερφό του, Αλιόσα: "Αν τα βάσανα των παιδιών συμπληρώνουν το ποσό βασάνων που απαιτείται για την εξαγορά της αλήθειας, τότε λέω προκαταβολικά ότι ολόκληρη η αλήθεια δεν αξίζει τέτοια τιμή. Δεν είμαστε σε θέση να πληρώσουμε τέτοιο εισιτήριο. Δεν απορρίπτω τον Θεό.Απλά, με κάθε σεβασμό, Του επιστρέφω το εισιτήριο". ΄Η ίσως ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν στην αρχή και μετά εγκατέλειψε τον έλεγχο για πάντα, ώστε να εκδηλωθούν οι φυσικές διαδικασίες και η εξέλιξη να πάρει το δρόμο της.Αυτό φαίνεται πιο αποδεκτό, αλλά και πάλι την τελική ηθική ευθύνη την έχει ο Θεός. Ο Θεός είναι ένας ψυχρός, άσπλαχνος θεατής; Ή ένας ανίσχυρος εραστής, που παρακολουθεί με απεριόριστη συμπάθεια πράγματα που δεν μπορεί να ελέγξει ή να αλλάξει; Ο Θεός σχετίζεται άμεσα με τα βάσανά μας, ώστε να τα νιώθει στην ύπαρξή Του; Αν πιστεύουμε κάτι τέτοιο, πρέπει να αρνηθούμε ότι κινεί τα νήματα, να αφήσουμε τον πανίσχυρο ελεγκτή, να εγκαταλείψουμε τα παραδοσιακά μοντέλα. Πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για το Θεό. Ίσως ο Θεός δεν κάνει απολύτως τίποτα.Ίσως ο Θεός δεν δρα όπως δρούμε όλοι εμείς. Η πρώιμη θρησκευτική αντίληψη ήθελε το Θεό ως ένα είδος υπερφυσικού ανθρώπου, που έκανε πολλά και διάφορα. Έδερνε και έπνιγε Αιγυπτίους στην Ερυθρά Θάλασσα, ερήμωνε πόλεις, θύμωνε. Οι άνθρωποι ήξεραν τον Θεό τους από τις ισχυρές Του πράξεις. Αλλά αν ο Θεός δεν δρα; Τι γίνεται αν ο Θεός δεν κάνει τίποτα; Και αν ο Θεός είναι μέσα στα πράγματα; Η στοργική ψυχή του σύμπαντος. Μια εσωτερική, συμπονετική παρουσία που θεμελιώνει και συντηρεί τα πάντα. Και αν ο Θεός είναι μέσα στα πράγματα; Στο αφάνταστα περίπλοκο δίκτυο σχέσεων και συνδέσμων που συνθέτουν την ζωή. Στο φυσικό κύκλο ζωής και θανάτου, στην δημιουργία και στην καταστροφή που πρέπει να πραγματοποιούνται συνεχώς. Στην διαδικασία της εξέλιξης. Στον απίστευτα περίπλοκο και μεγαλοπρεπή φυσικό κόσμο. Στο συλλογικό ασυνείδητο, στην ψυχή της ανθρωπότητας. Σε σας, σε μένα, στο μυαλό και στο σώμα και στο πνεύμα. Στο τσουνάμι, στα θύματα. Στο βάθος των πραγμάτων. Στην παρουσία και στην απουσία. Στην απλότητα και στην πολυπλοκότητα. Στην αλλαγή και στην εξέλιξη και στην ανάπτυξη. Πώς λειτουργεί αυτή η εσωτερικότητα του Θεού; Είναι δύσκολο να την αντιληφθούμε και εγείρει περισσότερα ερωτήματα. Ο "Θεός" είναι άλλη μια ονομασία για το σύμπαν, χωρίς ανεξάρτητη υπόσταση; Δεν ξέρω. Κατά πόσο μπορούμε να αποδώσουμε προσωπικότητα στον Θεό; Δεν ξέρω. Στο τέλος, πρέπει να πούμε "Δεν ξέρω". Αν ξέραμε, ο Θεός δεν θα ήταν ο Θεός. Η πίστη σε αυτό τον Θεό μοιάζει περισσότερο με εμπιστοσύνη σε μια ουσιαστική φιλανθρωπία του σύμπαντος, παρά με πίστη σε ένα σύστημα δογματικών δηλώσεων. Δεν είναι ειρωνεία ότι χριστιανοί που ισχυρίζονται ότι πιστεύουν σε ένα απεριόριστο ον που δεν μπορεί να γίνει γνωστό περιορίζουν τον Θεό με κλειστά συστήματα και άκαμπτα δόγματα; Πώς μπορεί κανείς να έχει τέτοια πίστη; Αναζητώντας τον Θεό μέσα μου. Καλλιεργώντας την δική μου εσωτερικότητα. Στη σιωπή, στο διαλογισμό, στον εσωτερικό μου χώρο, στο μέσα μου που απομένει όταν αφήνω στην άκρη περαστικά αισθήματα και ιδέες και ασχολίες. Στην συναίσθηση της εσωτερικής συζήτησης. Και πώς θα βιώναμε τέτοια πίστη; Πώς θα βίωνα τέτοια πίστη; Αναζητώντας ενδόμυχη σύνδεση με την εσωτερικότητά σας. Το είδος σχέσης στην οποία το βάθος μιλά στο βάθος.Αν ο Θεός βρίσκεται σε όλους τους ανθρώπους, υπάρχει τόπος συνάντησης όπου η σχέση μου με σένα γίνεται μια τριμερής συνάντηση. Υπάρχει ένας ινδικός χαιρετισμός, που είμαι βέβαιος πως κάποιοι γνωρίζετε: "Ναμάστε", που συνοδεύεται με μια ευσεβή υπόκλιση, που σε πρόχειρη μετάφραση σημαίνει, "Το θεϊκό μέσα μου χαιρετά το θεϊκό μέσα σου".Ναμάστε. Και πώς εμβαθύνει κανείς σε τέτοια πίστη; Αναζητώντας την εσωτερικότητα που βρίσκεται σε όλα τα πράγματα. Στην μουσική και στην ποίηση, στον φυσικό κόσμο της ομορφιάς και στα μικρά καθημερινά πράγματα υπάρχει μια βαθιά, εσωτερική παρουσία που τα κάνει εκπληκτικά. Απαιτείται σταθερή προσήλωση και υπομονετική αναμονή, στοχαστική νοοτροπία και μια γενναιοδωρία και δεκτικότητα προς εκείνους με διαφορετική εμπειρία από την δική μου. Όταν σηκώθηκα να μιλήσω στους ανθρώπους μου για το Θεό και το τσουνάμι, δεν είχα απαντήσεις να τους δώσω. Δεν είχα ξεκάθαρα πακέτα πίστης, με βιβλικές αναφορές για απόδειξη. Μόνο αμφιβολίες και ερωτήσεις και αβεβαιότητα. Είχα προτάσεις -- ίσως νέους τρόπους αντίληψης του Θεού. Τρόποι που ίσως μας οδηγήσουν σε ένα νέο και αχαρτογράφητο δρόμο. Αλλά στο τέλος, το μόνο που μπορούσα να πω με βεβαιότητα ήταν "Δεν ξέρω", και αυτή ίσως είναι η πιο βαθυστόχαστη θρησκευτική δήλωση απ' όλες. Σας ευχαριστώ.
Why you should listen to him:
Tom Honey's appeal goes far beyond his own congregation. For years he was the vicar of the church in Oxford attended decades earlier by the Christian thinker C.S. Lewis. The Reverend Honey built a reputation there for thoughtful sermons that disdained cliche or easy answers. They were often willing to grapple with the darker side of life -- pain, loss, grief -- and the challenges these presented to the concept of a loving God.
These challenges were dramatically highlighted by the devastation of the Indian Ocean tsunami of late 2004 in which some 300,000 people died, making it one of the worst natural disasters in human history. The sermon penned by Honey shortly after was eloquent and powerful enough to win him an invitation to come speak at TED.Είμαι εφημέριος της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Είμαι ιερέας εδώ και 20 χρόνια. Το μεγαλύτερο διάστημα, αγωνίζομαι και έρχομαι αντιμέτωπος με ερωτήματα για την φύση του Θεού. Ποιος είναι ο Θεός; Και γνωρίζω καλά ότι στο άκουσμα της λέξης "Θεός",πολλοί άνθρωποι γυρίζουν αλλού το κεφάλι. Και πολλοί άνθρωποι, μέσα και έξω από την επίσημη εκκλησία, Τον έχουν στο μυαλό τους ως έναν ουράνιο ελεγκτή που θέτει κανόνες, ως έναν αστυνομικό που δίνει διαταγές για τα πάντα και είναι η αιτία των πάντων. Θα προστατεύσει τους δικούς του ανθρώπους, και θα εισακούσει τις προσευχές των πιστών. Και στην λατρεία στην εκκλησία μου, το επίθετο που χρησιμοποιείται πιο συχνά για τον Θεό είναι "παντοδύναμος". Αυτό, όμως, με προβληματίζει. Αισθάνομαι όλο και πιο άβολαμε αυτή την αντίληψη για τον Θεό όσο περνούν τα χρόνια. Πιστεύουμε πραγματικά ότι ο Θεός είναι το αρσενικό αφεντικό που παρουσιάζουμε στην λατρεία και στις λειτουργίες μας όλα αυτά τα χρόνια; Φυσικά, έχουν υπάρξει στοχαστές που έχουν προτείνει διαφορετικούς τρόπους αντίληψης του Θεού. Έχουν εξερευνήσει την θηλυκή πλευρά της θεότητας, που μας φροντίζει. Έχουν προτείνει ότι ο Θεός (ή η Θεά) εκφράζεται μέσω της αδυναμίας, και όχι μέσω της δύναμης.Παραδέχονται ότι ο Θεός είναι εξ ορισμού άγνωστος και αδύνατο να γίνει γνωστός. Έχουν βρει βαθιές ομοιότητες με άλλες θρησκείες και φιλοσοφίες και ερμηνεύουν την ζωή ως μέρος μιας παγκόσμιας κοινής αναζήτησης νοήματος. Αυτές οι ιδεές είναι ευρέως γνωστές στους φιλελεύθερους ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά οι κληρικοί, όπως εγώ, διστάζουν να τις εκφράσουν, φοβούμενοι μην προκαλέσουν ένταση και διαίρεση στις εκκλησιαστικές μας κοινότητες, φοβούμενοι μην αναστατώσουν την απλή πίστη των πιο παραδοσιακών πιστών. Έχω επιλέξει να μην ταράξω τα νερά. Πέρσι, όμως, στις 26 Δεκεμβρίου, μόλις πριν από δύο μήνες, αυτός ο υποθαλάσσιος σεισμός προκάλεσε το τσουνάμι. Και δυο εβδομάδες αργότερα, Κυριακή πρωί, στις 9 Ιανουαρίου, στεκόμουν μπροστά στο εκκλησίασμά μου -- έξυπνοι, καλοπροαίρετοι, στοχαστικοί χριστιανοί -- και έπρεπε να εκφράσω, εκ μέρους τους, τα αισθήματά μας και τα ερωτήματά μας. Είχα προσωπικές απαντήσεις, αλλά έχω και έναν δημόσιο ρόλο, και κάτι έπρεπε να πω. Και να τι είπα. Λίγο μετά το τσουνάμι διάβασα σε μια εφημερίδα ένα άρθρο του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρι - εξαίσιος τίτλος - για την τραγωδία στη νότια Ασία. Η ουσία όσων είπε ήταν η εξής: αυτοί που επηρεάστηκαν περισσότερο από την καταστροφή και την απώλεια ζωώνδεν θέλουν θεωρίες που εξηγούν πώς ο Θεός επέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο. Έγραψε: "Αν μια θρησκευτική ιδιοφυία εξηγούσε για ποιο λόγο είχαν νόημα όλοι αυτοί οι θάνατοι,θα νιώθαμε πιο ευτυχείς, πιο ασφαλείς, θα είχαμε περισσότερη εμπιστοσύνη στο Θεό;" Αν ο άνδρας στη φωτογραφία στις εφημερίδες, που κρατούσε το χέρι του νεκρού παιδιού του στεκόταν μπροστά μας τώρα, δεν θα μπορούσαμε να του πούμε τίποτα. Δεν θα ήταν σωστό να απαντήσουμε με λόγια. Η μόνη σωστή απάντηση θα ήταν μια συμπονετική σιωπή και κάποια πρακτική βοήθεια. Δεν είναι ώρα για εξηγήσεις, ή κηρύγματα, ή θεολογία. Είναι ώρα για δάκρυα. Είναι γεγονός. Και όμως, εδώ είμαστε, η εκκλησία μου στην Οξφόρδη, μισοαποκομμένη από γεγονότα που συνέβησαν μακριά, αλλά η πίστη μας έχει κλονιστεί. Και θέλουμε μια εξήγηση από τον Θεό. Απαιτούμε μια εξήγηση από τον Θεό. Κάποιοι λένε ότι μπορούμε να πιστεύουμε μόνο σ' έναν Θεό που νιώθει τον πόνο μας. Με κάποιο τρόπο, ο Θεός πρέπει να νιώσει την αγωνία, την θλίψη και το σωματικό πόνο που νιώθουμε. Με κάποιο τρόπο, ο αιώνιος Θεός πρέπει να μπει στις ψυχές των ανθρώπων και να βιώσει το εσωτερικό μαρτύριο. Και αν αυτό ισχύει, ο Θεός πρέπει να βιώνει την χαρά και την αγαλλίαση του ανθρώπινου πνεύματος. Θέλουμε έναν Θεό που μπορεί να κλαίει με αυτούς που κλαίνεκαι να χαίρεται με αυτούς που χαίρονται. Νομίζω ότι αυτή είναι μια ιδιαίτερα συγκινητική και πειστική επαναδιατύπωση της χριστιανικής πίστης για τον Θεό. Για εκατοντάδες χρόνια, η επικρατούσα ορθοδοξία, η παραδεδεγμένη αλήθεια, ήταν πως ο Θεός ο Πατέρας, ο Δημιουργός, δεν αλλάζει και επομένως εξ ορισμού δεν νιώθει πόνο ή θλίψη. Τώρα, ο αμετάβλητος Θεός μού φαίνεται κάπως ψυχρός και αδιάφορος. Και τα καταστροφικά γεγονότα του 20ου αιώνα έχουν αναγκάσει τους ανθρώπους να αμφισβητήσουν τον ψυχρό, άσπλαχνο Θεό. Η σφαγή εκατομμυρίων στα χαρακώματα και στα στρατόπεδα θανάτου έχει κάνει τους ανθρώπους να αναρωτιούνται "Πού είναι ο Θεός; Ποιος είναι ο Θεός;" Και η απάντηση ήταν, "Ο Θεός συμμετέχει σε αυτό με μας, ή δεν Του αξίζει η πίστη μας πια". Αν ο Θεός είναι θεατής, που παρατηρεί, αλλά δεν παρεμβαίνει, τότε ίσως ο Θεός να υπάρχει, αλλά να μη θέλουμε να Τον ξέρουμε. Πολλοί εβραίοι και χριστιανοί νιώθουν έτσι, το ξέρω. Είμαι και εγώ ένας από αυτούς. Έχουμε λοιπόν έναν Θεό που υποφέρει -- που είναι άμεσα συνδεδεμένος με αυτό τον κόσμο και όλες τις υπάρξεις του. Καταλαβαίνω αυτή την ιδέα του Θεού. Αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να κάνω και άλλες ερωτήσεις, και ελπίζω να θέλετε να κάνετε και εσείς, έστω κάποιοι από εσάς. Τις τελευταιές εβδομάδες, έχω εκπλαγεί με το πλήθος των λέξεων στην λειτουργία μας που μοιάζουν λίγο ακατάλληλες, λίγο παρακινδυνευμένες. Τα πρωινά της Τρίτης έχουμε λειτουργία για μαμάδες και παιδιά προσχολικής ηλικίας. Την περασμένη εβδομάδα τραγουδήσαμε ένα από τ' αγαπημένα τους τραγούδια, "Ο Σοφός Άνδρας Έχτισε Το Σπίτι Του Στο Βράχο". Ίσως κάποιοι να το ξέρετε. Κάποιοι στίχοι είναι οι εξής: "Ο ανόητος άνδρας έχτισε το σπίτι του στην άμμο/ Και ήρθε η πλημμυρίδα/ Και το σπίτι στην άμμο γκρεμίστηκε". Την ίδια εβδομάδα, σε μια κηδεία, τραγουδήσαμε το γνωστό ύμνο "Οργώνουμε τα Χωράφια και Σκορπάμε", έναν κατεξοχήν αγγλικό ύμνο. Στην δεύτερη στροφή λέει "Ο άνεμος και τα κύματα Τον υπακούν". Όντως; Νομίζω ότι δεν μπορούμε να το ξανατραγουδήσουμε στην εκκλησία, ύστερα από αυτό που συνέβη. Η πρώτη μεγάλη ερώτηση αφορά τον έλεγχο. Ο Θεός έχει ένα σχέδιο για τον καθένα μας; Έχει τον έλεγχο; Διατάζει κάθε στιγμή; Τον υπακούν τα κύματα και ο άνεμος; Ανά διαστήματα, ακούς χριστιανούς να διηγούνται πώς οργάνωσε ο Θεός τα πράγματα γι' αυτούς, ώστε να έχουν όλα αίσιο τέλος -- να ξεπεραστεί μια δυσκολία, να θεραπευθεί μια αρρώστια, να αποτραπεί ένας κίνδυνος, να βρεθεί χώρος στάθμευσης μια κρίσιμη στιγμή.Θυμάμαι κάποια να μου το λέει, με μάτια που έλαμπαν από ενθουσιασμό για την υπέροχη επιβεβαίωση της πίστης της και την καλοσύνη του Θεού. Αλλά αν ο Θεός μπορεί ή θέλει να κάνει τέτοια πράγματα -- να παρέμβει, ώστε να αλλάξει τη ροή των γεγονότων -- τότε σίγουρα θα μπορούσε να σταματήσει το τσουνάμι. Έχουμε έναν τοπικό Θεό που μπορεί να κάνει μικροπράγματα, όπως το παρκάρισμα, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει κύματα που κινούνται με ταχύτητα 800χλμ/ώρα; Αυτό δεν το δέχονται οι νοήμονες χριστιανοί, και πρέπει να το παραδεχτούμε. Είτε ο Θεός ευθύνεται για το τσουνάμι, είτε ο Θεός δεν έχει τον έλεγχο. Μετά την τραγωδία, άρχισαν να εμφανίζονται ιστορίες επιβίωσης. Πιθανώς να ακούσατε κάποιες: ο άνδρας που σέρφαρε στο κύμα, η έφηβη που αναγνώρισε τον κίνδυνο, γιατί είχε μάθει πρόσφατα για τα τσουνάμι στο σχολείο. Το εκκλησίασμα που είχε φύγει από την κανονική του εκκλησία στην ακτή, για να κάνει λειτουργία στους λόφους. Η ομιλία του ιερέα διάρκεσε πολύ και έτσι όλοι ήταν ακόμα σε ασφαλές μέρος όταν χτύπησε το κύμα.Εκ των υστέρων, κάποιος είπε ότι ο Θεός μάλλον τους πρόσεχε. Η επόμενη ερώτηση λοιπόν αφορά τη μεροληψία. Μπορούμε να κερδίσουμε την εύνοια Του λατρεύοντάς Τον ή πιστεύοντας σε Αυτόν; Ο Θεός απαιτεί αφοσίωση, όπως κάθε μεσαιωνικός τύραννος; Ένας Θεός που φροντίζει τους πιστούς Του, οπότε οι χριστιανοί είναι ασφαλείς, ενώ όλοι οι άλλοι χάνονται; Ένα κοσμικό εμείς και αυτοί, και ένας Θεός ένοχος της χειρότερης ευνοιοκρατίας; Αυτό θα ήταν φοβερό, και τότε θα επέστρεφα την κάρτα μέλους μου. Αυτός ο Θεός θα ήταν ηθικά κατώτερος των υψηλότερων ιδανικών της ανθρωπότητας. Ποιος είναι λοιπόν ο Θεός, αν όχι αυτός που κινεί τα νήματα ή ο φυλετικός προστάτης;Ίσως ο Θεός αφήνει να συμβαίνουν φοβερά πράγματα, ώστε να αναδεικνύονται ο ηρωισμός και η συμπόνοια. Ίσως ο Θεός δοκιμάζει τη φιλανθρωπία ή την πίστη μας. Ίσως υπάρχει ένα μεγάλο, κοσμικό σχέδιο που επιτρέπει φρικτές ταλαιπωρίες, ώστε να έχουν όλα αίσιο τέλος. Ίσως, αλλά αυτές είναι απλά παραλλαγές ενός Θεού που ελέγχει τα πάντα, ο ανώτατος στρατηγός που παίζει με αναλώσιμες μονάδες σε μεγάλη εκστρατεία.Έχουμε να κάνουμε με έναν Θεό που επιτρέπει το τσουνάμι και το Άουσβιτς. Στο σπουδαίο του μυθιστόρημα «Οι αδερφοί Καραμαζόφ» ο Ντοστογιέφσκι βάζει στο στόμα του Ιβάν τα εξής λόγια, που απευθύνονται στον αγαθιάρη και θρήσκο νεότερο αδερφό του, Αλιόσα: "Αν τα βάσανα των παιδιών συμπληρώνουν το ποσό βασάνων που απαιτείται για την εξαγορά της αλήθειας, τότε λέω προκαταβολικά ότι ολόκληρη η αλήθεια δεν αξίζει τέτοια τιμή. Δεν είμαστε σε θέση να πληρώσουμε τέτοιο εισιτήριο. Δεν απορρίπτω τον Θεό.Απλά, με κάθε σεβασμό, Του επιστρέφω το εισιτήριο". ΄Η ίσως ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν στην αρχή και μετά εγκατέλειψε τον έλεγχο για πάντα, ώστε να εκδηλωθούν οι φυσικές διαδικασίες και η εξέλιξη να πάρει το δρόμο της.Αυτό φαίνεται πιο αποδεκτό, αλλά και πάλι την τελική ηθική ευθύνη την έχει ο Θεός. Ο Θεός είναι ένας ψυχρός, άσπλαχνος θεατής; Ή ένας ανίσχυρος εραστής, που παρακολουθεί με απεριόριστη συμπάθεια πράγματα που δεν μπορεί να ελέγξει ή να αλλάξει; Ο Θεός σχετίζεται άμεσα με τα βάσανά μας, ώστε να τα νιώθει στην ύπαρξή Του; Αν πιστεύουμε κάτι τέτοιο, πρέπει να αρνηθούμε ότι κινεί τα νήματα, να αφήσουμε τον πανίσχυρο ελεγκτή, να εγκαταλείψουμε τα παραδοσιακά μοντέλα. Πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για το Θεό. Ίσως ο Θεός δεν κάνει απολύτως τίποτα.Ίσως ο Θεός δεν δρα όπως δρούμε όλοι εμείς. Η πρώιμη θρησκευτική αντίληψη ήθελε το Θεό ως ένα είδος υπερφυσικού ανθρώπου, που έκανε πολλά και διάφορα. Έδερνε και έπνιγε Αιγυπτίους στην Ερυθρά Θάλασσα, ερήμωνε πόλεις, θύμωνε. Οι άνθρωποι ήξεραν τον Θεό τους από τις ισχυρές Του πράξεις. Αλλά αν ο Θεός δεν δρα; Τι γίνεται αν ο Θεός δεν κάνει τίποτα; Και αν ο Θεός είναι μέσα στα πράγματα; Η στοργική ψυχή του σύμπαντος. Μια εσωτερική, συμπονετική παρουσία που θεμελιώνει και συντηρεί τα πάντα. Και αν ο Θεός είναι μέσα στα πράγματα; Στο αφάνταστα περίπλοκο δίκτυο σχέσεων και συνδέσμων που συνθέτουν την ζωή. Στο φυσικό κύκλο ζωής και θανάτου, στην δημιουργία και στην καταστροφή που πρέπει να πραγματοποιούνται συνεχώς. Στην διαδικασία της εξέλιξης. Στον απίστευτα περίπλοκο και μεγαλοπρεπή φυσικό κόσμο. Στο συλλογικό ασυνείδητο, στην ψυχή της ανθρωπότητας. Σε σας, σε μένα, στο μυαλό και στο σώμα και στο πνεύμα. Στο τσουνάμι, στα θύματα. Στο βάθος των πραγμάτων. Στην παρουσία και στην απουσία. Στην απλότητα και στην πολυπλοκότητα. Στην αλλαγή και στην εξέλιξη και στην ανάπτυξη. Πώς λειτουργεί αυτή η εσωτερικότητα του Θεού; Είναι δύσκολο να την αντιληφθούμε και εγείρει περισσότερα ερωτήματα. Ο "Θεός" είναι άλλη μια ονομασία για το σύμπαν, χωρίς ανεξάρτητη υπόσταση; Δεν ξέρω. Κατά πόσο μπορούμε να αποδώσουμε προσωπικότητα στον Θεό; Δεν ξέρω. Στο τέλος, πρέπει να πούμε "Δεν ξέρω". Αν ξέραμε, ο Θεός δεν θα ήταν ο Θεός. Η πίστη σε αυτό τον Θεό μοιάζει περισσότερο με εμπιστοσύνη σε μια ουσιαστική φιλανθρωπία του σύμπαντος, παρά με πίστη σε ένα σύστημα δογματικών δηλώσεων. Δεν είναι ειρωνεία ότι χριστιανοί που ισχυρίζονται ότι πιστεύουν σε ένα απεριόριστο ον που δεν μπορεί να γίνει γνωστό περιορίζουν τον Θεό με κλειστά συστήματα και άκαμπτα δόγματα; Πώς μπορεί κανείς να έχει τέτοια πίστη; Αναζητώντας τον Θεό μέσα μου. Καλλιεργώντας την δική μου εσωτερικότητα. Στη σιωπή, στο διαλογισμό, στον εσωτερικό μου χώρο, στο μέσα μου που απομένει όταν αφήνω στην άκρη περαστικά αισθήματα και ιδέες και ασχολίες. Στην συναίσθηση της εσωτερικής συζήτησης. Και πώς θα βιώναμε τέτοια πίστη; Πώς θα βίωνα τέτοια πίστη; Αναζητώντας ενδόμυχη σύνδεση με την εσωτερικότητά σας. Το είδος σχέσης στην οποία το βάθος μιλά στο βάθος.Αν ο Θεός βρίσκεται σε όλους τους ανθρώπους, υπάρχει τόπος συνάντησης όπου η σχέση μου με σένα γίνεται μια τριμερής συνάντηση. Υπάρχει ένας ινδικός χαιρετισμός, που είμαι βέβαιος πως κάποιοι γνωρίζετε: "Ναμάστε", που συνοδεύεται με μια ευσεβή υπόκλιση, που σε πρόχειρη μετάφραση σημαίνει, "Το θεϊκό μέσα μου χαιρετά το θεϊκό μέσα σου".Ναμάστε. Και πώς εμβαθύνει κανείς σε τέτοια πίστη; Αναζητώντας την εσωτερικότητα που βρίσκεται σε όλα τα πράγματα. Στην μουσική και στην ποίηση, στον φυσικό κόσμο της ομορφιάς και στα μικρά καθημερινά πράγματα υπάρχει μια βαθιά, εσωτερική παρουσία που τα κάνει εκπληκτικά. Απαιτείται σταθερή προσήλωση και υπομονετική αναμονή, στοχαστική νοοτροπία και μια γενναιοδωρία και δεκτικότητα προς εκείνους με διαφορετική εμπειρία από την δική μου. Όταν σηκώθηκα να μιλήσω στους ανθρώπους μου για το Θεό και το τσουνάμι, δεν είχα απαντήσεις να τους δώσω. Δεν είχα ξεκάθαρα πακέτα πίστης, με βιβλικές αναφορές για απόδειξη. Μόνο αμφιβολίες και ερωτήσεις και αβεβαιότητα. Είχα προτάσεις -- ίσως νέους τρόπους αντίληψης του Θεού. Τρόποι που ίσως μας οδηγήσουν σε ένα νέο και αχαρτογράφητο δρόμο. Αλλά στο τέλος, το μόνο που μπορούσα να πω με βεβαιότητα ήταν "Δεν ξέρω", και αυτή ίσως είναι η πιο βαθυστόχαστη θρησκευτική δήλωση απ' όλες. Σας ευχαριστώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου